در سال‌های اخیر، مهاجرت جوانان ایرانی به کشورهای دیگر به پدیده‌ای رایج و قابل توجه تبدیل شده است. این موج مهاجرت، که بیشتر شامل جوانان و افراد تحصیل‌کرده می‌شود، دلایل پیچیده‌ای دارد که می‌توان آن‌ها را در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی تحلیل کرد. در ادامه، به بررسی ۶ دلیل اصلی افزایش مهاجرت جوانان از ایران و جایگاه کشور در آمار جهانی مهاجرت می‌پردازیم.
۱. مشکلات اقتصادی و بیکاری
یکی از دلایل اصلی که جوانان را به مهاجرت ترغیب می‌کند، وضعیت اقتصادی نامناسب و بیکاری بالاست. با افزایش نرخ بیکاری به ویژه در بین جوانان و افراد تحصیل‌کرده، بسیاری از جوانان احساس می‌کنند که امکان دستیابی به شغلی مناسب و با درآمد کافی در ایران بسیار دشوار است. تورم بالا، کاهش قدرت خرید، و کاهش ارزش پول ملی، این انگیزه را در جوانان تقویت می‌کند که به دنبال فرصت‌های اقتصادی بهتر در کشورهای دیگر باشند. کشورهای مقصد معمولاً شرایط مناسبی برای کار و کسب درآمد ارائه می‌دهند، و این موضوع مهاجرت را به گزینه‌ای جذاب تبدیل می‌کند.
۲. نبود امنیت شغلی و کمبود فرصت‌های پیشرفت حرفه‌ای
در کنار مشکل بیکاری، امنیت شغلی پایین و کمبود فرصت‌های پیشرفت در محیط‌های کاری از دیگر عوامل مهم مهاجرت جوانان است. بسیاری از جوانان با توجه به توانایی‌ها و تحصیلات خود انتظار دارند در مشاغلی که امکان رشد حرفه‌ای و امنیت شغلی دارند، مشغول به کار شوند. با این حال، در بسیاری از مواقع، این شرایط در ایران فراهم نیست و نیروهای جوان احساس می‌کنند که برای دستیابی به آرزوهای شغلی و حرفه‌ای خود باید به کشورهای دیگری مهاجرت کنند که در آن‌ها زمینه برای پیشرفت و ثبات شغلی بیشتر فراهم است.
۳. مشکلات آموزشی و محدودیت‌های علمی
در حالی که ایران در حوزه آموزش عالی پیشرفت‌های زیادی داشته، برخی از محدودیت‌های علمی و آموزشی، از جمله محدودیت در دسترسی به تکنولوژی‌های نوین و همچنین محدودیت‌های سیاسی و اجتماعی در برخی رشته‌ها، موجب می‌شود که جوانان تحصیل‌کرده به دنبال فرصت‌های بهتر در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی خارجی باشند. کمبود زیرساخت‌های علمی، نبود فرصت‌های مطالعاتی و تحقیقاتی گسترده، و نیاز به برخورداری از فناوری‌های پیشرفته، باعث می‌شود جوانان برای ادامه تحصیل و توسعه علمی خود به کشورهای دیگر روی آورند.
۴. آینده نامعلوم و نگرانی از وضعیت اجتماعی و فرهنگی
جوانان برای ساختن آینده‌ای پایدار و باکیفیت به محیطی امن و پایدار نیاز دارند. وضعیت اجتماعی و فرهنگی در ایران، به ویژه عدم اطمینان نسبت به آینده، باعث می‌شود که بسیاری از جوانان، به خصوص تحصیل‌کردگان، به دنبال محیط‌هایی با ثبات اجتماعی و فرهنگی بیشتر باشند. در برخی موارد، جوانان از مسائل اجتماعی مانند محدودیت‌های فرهنگی، مشکلات حقوق شهروندی، و آزادی‌های اجتماعی ناراضی هستند و تمایل دارند به کشورهایی مهاجرت کنند که در آن‌ها آزادی‌های اجتماعی و مدنی بیشتری فراهم باشد.
۵. نرخ بالای تورم و کمبود مسکن مناسب
افزایش نرخ تورم و هزینه‌های سرسام‌آور زندگی، از جمله مسکن، یکی از اصلی‌ترین عوامل موثر بر تصمیم جوانان برای مهاجرت است. دسترسی به مسکن مناسب با توجه به درآمد پایین و تورم بالا برای جوانان در ایران بسیار دشوار شده است. بسیاری از آن‌ها با توجه به افزایش قیمت‌ها و کاهش توان خرید، احساس می‌کنند که امکان تشکیل خانواده و تامین مسکن در ایران برایشان فراهم نیست. این فشارهای اقتصادی باعث می‌شود که جوانان به دنبال زندگی در کشورهایی باشند که شرایط اقتصادی بهتری برای زندگی، خرید خانه و پس‌انداز کردن فراهم می‌کنند.
۶. پایین بودن کیفیت زندگی و نارضایتی از خدمات عمومی
کیفیت زندگی و خدمات عمومی، از جمله بهداشت، آموزش و حمل‌ونقل، نیز بر تصمیم به مهاجرت تاثیر می‌گذارد. در بسیاری از کشورهای مقصد، خدمات عمومی از کیفیت بالاتری برخوردار است و امکانات بیشتری برای زندگی مناسب فراهم می‌شود. دسترسی به خدمات بهداشتی با کیفیت، آموزش بهتر و حمل‌ونقل عمومی کارآمد از عواملی هستند که جوانان ایرانی را به مهاجرت ترغیب می‌کنند. جوانان معمولاً در پی یافتن محیطی با کیفیت زندگی بالا و خدمات عمومی بهتر هستند، که در برخی کشورهای دیگر به راحتی در دسترس است.
رتبه ایران در مهاجرت نخبگان و جوانان
بر اساس آمارهای بین‌المللی، ایران یکی از کشورهایی است که نرخ بالای مهاجرت نخبگان و جوانان را تجربه می‌کند. اگرچه آمار دقیق ممکن است در زمان‌های مختلف متفاوت باشد، برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که ایران در بین کشورهای دارای بالاترین نرخ مهاجرت تحصیل‌کردگان و نخبگان قرار دارد. سازمان ملل و بانک جهانی به طور منظم رتبه‌بندی‌هایی از مهاجرت افراد تحصیل‌کرده ارائه می‌دهند که در آن‌ها ایران معمولاً رتبه بالایی دارد. این وضعیت موجب شده که اصطلاح “فرار مغزها” برای مهاجرت نخبگان و جوانان ایرانی مورد استفاده قرار گیرد، به معنای این که کشور از منابع انسانی خود بی‌بهره می‌شود.
تاثیرات مهاجرت بر کشور
مهاجرت جوانان و نخبگان تاثیرات منفی بر جامعه دارد. از دست دادن نیروی کار متخصص و تحصیل‌کرده موجب کاهش توان اقتصادی و علمی کشور می‌شود و موجب افزایش هزینه‌های آموزشی و زیرساختی برای پرورش نیروی جدید می‌شود. از سوی دیگر، مهاجرت جوانان و نخبگان ممکن است در کوتاه‌مدت به بهبود شرایط اقتصادی برخی خانواده‌ها کمک کند، اما در بلندمدت اثرات منفی برای جامعه و اقتصاد به همراه خواهد داشت.
نتیجه‌گیری: راهکارهای مقابله با مهاجرت جوانان
برای کاهش مهاجرت جوانان، لازم است که کشور به ارتقای کیفیت زندگی، بهبود شرایط شغلی، فراهم‌سازی امکانات آموزشی و علمی، و کاهش فشارهای اقتصادی توجه کند. بهبود شرایط اقتصادی، ایجاد امنیت شغلی، و سرمایه‌گذاری در حوزه علمی و تحقیقاتی می‌تواند انگیزه مهاجرت را در جوانان کاهش دهد و آن‌ها را به زندگی و کار در داخل کشور تشویق کند. همچنین، ایجاد فرصت‌های شغلی با حقوق مناسب و ارتقای کیفیت خدمات عمومی از جمله بهداشت و مسکن، می‌تواند تاثیر مهمی در کاهش نرخ مهاجرت جوانان داشته باشد.
به طور کلی، با اتخاذ سیاست‌های حمایتی و برنامه‌ریزی‌های جامع می‌توان انگیزه مهاجرت را کاهش داد و نسل جوان را به زندگی و پیشرفت در داخل کشور امیدوار کرد.
